Açık Erişim Sözlüğü

Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (Open Archives Intitiative Protocol for Metadata Harvesting / OAI-PMH):
Akademik arşivlerdeki içeriğin etkisini artırmak amacıyla, karşılıklı işlerlik standartlarını geliştiren ve destekleyen bir protokoldür. OAI-PMH, kurumsal arşivler arasında veri alış-verişi için altyapı oluşturur ve arşivlerin üstverilerini taranabilir bir veri tabanında harmanlamayı, yani bir araya toplamayı mümkün kılar. Harmanlanan üstveri Dublin Core biçimindedir ve yazar, başlık, konu, özet, tarih gibi üstveri bilgilerini içerir.

Açık Erişim (Open Access):
Bilimsel literatürün İnternet aracıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, dizinlenebilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olmasıdır.

Açık Arşivler Girişimi (Open Archives Intitiative / OAI):
Bilimsel iletişimin artırılabilmesi amacıyla kurumsal arşivlere erişimi yaygınlaştırmak için yapılan girişimlerdir. Açık Arşivler Girişimi, bilimsel içeriğin verimli yayımını kolaylaştırmak için gelişimini amaçlayan karşılıklı işlerlik standartlarını destekler.

Açık Erişim Dergi (Open Access Journal):
Açık erişim dergi, finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın internet üzerinden erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, dizinlenebilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir bilimsel dergilerdir. Açık erişim dergilerin bazıları akademik kuruluşlar veya devlet tarafından sübvanse edilir, bazıları ise yazar tarafından veya yazar adına araştırma için fon desteği sağlayan kuruluşlar tarafından ödeme gerektirir. Değişik türde açık erişim dergiler vardır: Örneğin; "Karma Dergi", "Toplama Dergi", "Ambargo Süresi Olan Açık Erişim Dergi".

Altın Yol (Gold Road):
Araştırmacıların çalışmalarını; hakem değerlendirmelerinin yapıldığı, editör kurullarına sahip ve nitelik olarak ticari dergilerle karşılaştırılabilecek dergilerde ücretsiz olarak yayımlatmasıdır.

Arşivleme (Archiving):
Kurumsal arşivde depolanacak bir yayının yazarı tarafından yapılan işlemdir ve yayına ait üstveri ile yayının kurumsal arşive kaydedilmesi sürecidir.

DOAJ (Directory of Open Access Jounals):
Açık erişim dergilerin üstverilerinde toplu arama imkanı ve tam metnine erişim linki sağlayan çok disiplinli bir dizindir.

Dolaylı Arşivleme (Indirect Archiving):
Yayının yazar tarafından değil de kurumsal arşiv görevlisi tarafından arşivlenmesidir.

Dosya Yönetimi (File Management):
Arşivlenmekte olan bir yayının üstverilerinin girilmesine müteakip, kaydın kontrol edilmesi tam metninin telifine uygun olarak kayda eklenmesidir.

DRIVER (Digital Repository Infrastructure Vision for European Research):
Tüm akademik konu alanlarında yayınlanmış serbest erişimli elektronik kaynakları toplu olarak bir arada sunan ve AB Araştırma Komisyonu tarafından desteklenen bir işbirliği projesidir.

Dublin Core (DC):
Dokümanlara ait üstverilerin belirli bir standart içerisinde tanımlanması, kaydedilmesi, farklı uygulamalar ile kolay iletişim kurulabilmesi ve yapısal değişikliklerin bir bütün olarak kendi içerisinde tutulabilmesini sağlayan bir altyapı modelidir.

Dublin Core Üstveri Element Seti (Dublin Core Metadata Element Set):
Kaynakları tanımlamak için 15 elementten oluşan ve farklı etki alanındaki kaynakları tanımlamak için oluşturulmuş bir standarttır.

E-Baskı (E-Print):
Yayınların e-ortamda yayımlanmış biçimidir.

E-Bakı Arşivi (E-Print Archive):
Bkz. Kurumsal Akademik Arşiv.

E-LIS (E-Prints in Library and Information Science):
Kütüphanecilik ve bilgi bilim konularındaki açık erişim kaynakların arşivlendiği sistemdir.

Google Akademik (Google Scholar):
Araştırma ile ilgili her konuda, makale, bildiriler, tez, kitap, öz ve teknik raporları da içeren bilimsel literatürü arama olanağı sağlayan önemli  bir kaynaktır. Akademik yayıncılar, mesleki dernekler, kurumsal akademik arşivler ve akademik içerikli kaynakları harmanlar.

Karma Dergi (Hybrid Journal):
Karma dergi, makalelerinin bir kısmı açık erişim olan dergidir. Bu durum tipik olarak yayıncıya, açık erişim yayın için belli bir ücret ödemeyi gerektirir. Söz konusu ücret aynı zamanda bir makale işlem ücreti (article processing charge) olarak adlandırılır. Bazı geleneksel dergiler ek bir ücret karşılığında, özgürce erişilebilir makaleler yayımlamak için yazarlara bu seçeneği sunmaktadır. Yazarlar karma dergide açık erişim makale yayımlamak için kendisi veya fon sağlayıcı kurum aracılığı ile ücret ödemek zorundadır. Yayın ücreti, yayıncı ve dergiye göre değişmekle birlikte makale başına ortalama 2.000 USD civarındadır.

Kişisel Arşivleme (Self Archiving):
Araştırmacıların bilimsel dergilerde yayımladığı makaleler, kongre-konferans gibi akademik etkinliklerde sunduğu çalışmalarının birer kopyasını kurumsal akademik bir arşivde arşivlemesi ve açık erişime sunmasıdır.

Kurumsal Akademik Arşiv (Institutional Repository):
Kurumsal arşiv, akademik bir kurumun entelektüel birikiminin (makale, konferans bildirileri, ders materyalleri, tez vb.) uzun süre saklandığı, korunduğu ve telifine uygun olarak açık erişime sunulduğu bilgi sistemleridir. 

MedOANet (Akdeniz Ülkeleri Açık Erişim Ağı) Projesi:
Akdeniz ülkelerinde açık erişim politika ve stratejilerinin geliştirilmesini amaçlayan ve Avrupa Komisyonu 7. Çerçeve Programı tarafından desteklenen bir projedir. Projesinin temel amacı, altı Akdeniz ülkesindeki (Yunanistan, İtalya, Fransa, İspanya, Portekiz ve Türkiye) Açık Erişim stratejileri, politika ve yapılarını ulusal ve bölgesel düzeyde eşgüdümlemektir.

OAIster (Union Catalog of Digital Resources):
Açık erişime sunulmuş milyonlarca bilgi kaynağının toplu kataloğudur. Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolünü kullanarak açık erişim koleksiyonlarını harmanlar.

OpenAIRE Projesi:
Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı ve Avrupa Araştırma Konseyi destekli makalelerin tanımlanması, saklanması, erişimi ve görüntülenmesi için kurulan bir arayüz ve destek mekanizmasıdır. OpenAIRE’in temel amacı; bir Avrupa Yardım Masası Sistemi aracılığıyla araştırmacılara 7. Çerçeve Programıyla uyumlu bir destek sağlamak, araştırmacıları araştırma çıktılarını OpenAIRE Portalı'na dahil bir kurumsal veya konusal arşivde yayımlamaları için desteklemektir.

OpenAIREPlus Projesi:
Türkiye'de açık erişim altyapısının güçlendirilmesini amaçlayan ve Avrupa Komisyonu 7. Çerçeve Programı tarafından desteklenen bir projedir. Projenin amacı, bilimsel bilgiye erişim için yayınları, veri setlerini ve projeleri bütünleşik hale getiren katılımcı bir Açık Erişim altyapısı geliştirmektir.

OpenDOAR (Directory of Öpen Access Repositories):
Kurumsal dijital arşivlerin listesini veren ve içerikleri üzerinde toplu arama yapamaya aracılık eden bir dizindir.

Ön Baskı (Pre-Print):
Makalelerin yazar(lar)ı tarafından yayımlanmak üzere herhangi bir dergiye sunulmuş veya başka bir ifadeyle makalelerin yayınlanması için değerlendirilmek üzere hakemlerin değerlendirmesine sunulmuş şeklidir. Yazar sürümü olarak da adlandırılır.

ROAR (Registry of Open Access Repositories):
Kurumsal dijital arşivlerin listesini veren bir dizindir.

ROARMAP (The Registry of Open Access Repository Mandates and Policies):
Üniversiteler, araştırma kurumları ve diğer araştırma fonu sağlayıcıları tarafından kabul edilen arama yapılabilir açık erişim politikaları uluslararası rehberidir.

SHERPA/JULIET:
Araştırma fonu sağlayıcıların açık erişim politikalarının bir veri tabanıdır. Araştırma yayınlarını ve verilerini kendi kendine arşivleme için gereklilik ve koşulları farklı fon sağlayıcı ajansların politikalarını karşılaştırmaya olanak sağlayacak şekilde özetlemektedir.

SHERPA/RoMEO:
Yayıncıların ön baskı ve son baskılar için telif hakkı ve kendi kendine arşivleme politikalarını listeler. Bu hizmet İngilizce, İspanyolca, Macarca ve Portekizce olmak üzere dört dilde verilmektedir. RoMEO yayıncıların koşullarını özetlemekte ve yayıncıları yazarlara sağlanan hakların düzeyini gösteren renklere göre sınıflamaktadır.

Son Baskı (Post-Print):
Makalelerin hakemler tarafından değerlendirilmiş ve yayımlanması yönünde karar verilmiş şeklidir. Bir başka ifadeyle makalelerin hakem değerlendirme sürecinden geçen kopyasıdır.

Toplama Dergi (Overlay Journal):
Toplama Dergi veya Toplama E-Dergi terimi, akademik içerikli açık erişim derginin özel bir türü için kullanılır. Toplama dergiler, dağınık ortamdaki makaleleri gruplayarak, nispeten belirsiz veya yeni ortaya çıkan konulara kapsamlı odaklanmayı sağlamak suretiyle bilim için katma değer oluşturlar. Toplama dergilerin içeriği halihazırda açık arşivlerde mevcut olan ön veya son baskı dergi makalelerinden seçilmek suretiyle oluşturulur. Yani toplama dergiler kendi içeriğini üretmez. Toplama dergilerin editörleri, açık erişim arşivlerinde ve kamu kaynaklarında kullanılabilir olan materyalleri inceler ve değerlendirir. Bu değerlendirme, bir editör veya editörlerin bir makaleyi değerlendirme süreci şeklinde olabilir. Değerlendirmenin ardından uygun bulunan çalışmalar çeşitli biçimler alabilir. Resmi biçimi, editörün açık onayı ile makalenin yeniden yayımlanmasıdır. Editör onayı, metne veya üstveriye ek şeklinde ya da yalnızca toplama derginin içindekiler tablosu aracılığıyla makaleye bağlantı kuruma şeklinde olabilir. Alternatif bir yaklaşım ise halihazırda çeşitli açık erişim dergilerde yayımlanan makalelere bağlantı kurma şeklinde olabilir.

Üstveri (Metadata):
Bir bilgi kaynağını tanımlayan veri kümesidir. Başka bir ifadeyle, sayısal bilgilerin ve bilgi kaynaklarının bulunması, kimliklendirilmesi, kullanımı ve yönetimi ile ilgili yapılandırılmış bilgidir.

Veri Sağlayıcı (Data Provider):
Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolünü kullanarak veri kaynağı ile iletişimi sağlayan bir sistemdir.

Yayım İzni (Publishing Permit):
Bir yazarın çalışmasını kurumsal akademik arşiv aracılığıyla elektronik ortamda açık erişime sunmasıdır.

Yayıncı Sürümü (Publisher's Version):
Makalelerin hakem değerlendirmesinden geçmiş, mizanpajı yapılmış, düzeltmen tarafından okunmuş, yayımlanmış veya yayımlanacak olan şeklidir.

Yeşil Yol (Green Road):
Araştırmacıların açık erişim veya ticari dergilerde yayımlanan çalışmalarının birer kopyasını kurumsal akademik arşiv aracılığı ile erişime sunmasıdır.







Topkapı Mahallesi, Kahalbaşı Sokak, No: 31/1, 34093
Fatih, İstanbul, Türkiye
Tel.: +90 212 528 85 41 || Faks: +90 212 528 85 47